Zorgzaam wonen, zorgzaam leven

Steeds meer 50-plussers nemen spontaan zorgtaken op zich voor hun ouders, partner, buren of vrienden. Tegelijk denken ze na over hoe ze later zelf comfortabel kunnen blijven wonen. “Ze zitten vaak in een sandwichpositie. Zorgen voor ouders én kinderen lijkt logisch, maar is zeer zwaar”, vertelt onderzoeker Annelies De Bruyne. Zij pleit voor meer erkenning van mantelzorgers.

Mantelzorg: klein begonnen, groot gegroeid

Mantelzorg is de zorg en ondersteuning die je op regelmatige basis biedt aan iemand in je omgeving met een extra zorgnood – door ouderdom, ziekte, een beperking, psychische kwetsbaarheid of verslaving. Die hulp kan allerlei vormen aannemen: huishoudelijke taken, persoonlijke verzorging, vervoer, administratie of gewoon een luisterend oor. Vaak is het een combinatie van al die dingen. “Je kiest er meestal niet bewust voor, het is iets wat je overkomt”, zegt Annelies De Bruyne, die aan Thomas More hogeschool al meer dan acht jaar onderzoekt hoe informele zorg beter erkend en ondersteund kan worden. “Het gebeurt gewoon. Je moeder wordt hulpbehoevend, je buur raakt minder mobiel… en voor je het weet neem je steeds meer taken op.”

In workshops laat Annelies deelnemers vaak de vergelijking maken met een hobby. “Bij een hobby weet je doorgaans hoeveel tijd je eraan wil besteden. Je kiest er dan ook bewust voor. Bij mantelzorg weet je dat niet. Het begint vaak klein, en groeit stilaan uit. Zonder dat je het goed en wel beseft, ben je erin verstrikt geraakt, en het blijft maar toenemen.”

Er zijn acht soorten zorgtaken die mantelzorgers op zich nemen, van poetsen tot administratie, vervoer of toezicht. Maar niet elke taak wordt herkend als ‘echte’ zorg. “Vooral emotionele steun, toezicht houden – zoals bij iemand met dementie – en het coördineren van praktische hulp blijven vaak onder de radar”, legt Annelies uit. “En net die taken zijn zeer moeilijk af te bakenen én mentaal belastend. Want wanneer stopt het regelen? En wanneer neem je écht rust?”

Nieuwe woonvormen, meer ademruimte

Wie mantelzorg opneemt, denkt vaak ook na over wonen. Want zorg verlenen – of krijgen – wordt een stuk eenvoudiger als je dicht bij elkaar woont. Gelukkig zijn er vandaag al heel wat woonvormen die zorg en comfort combineren. Denk aan kangoeroewonen, cohousing, zorgunits in de tuin of assistentiewoningen. “Zorgzaam wonen is in opmars”, zegt Annelies. “En dat is zeer goed nieuws.”

Cohousing is met name een interessant alternatief voor 50-plussers. Hoewel velen uit deze generatie nog verknocht zijn aan hun eigen woning, ontdekken steeds meer mensen de voordelen van samenwonen met behoud van autonomie. “In een cohousing woon je dicht bij elkaar, maar behoud je je eigen ruimte en vrijheid”, legt ze uit. “Zorg gebeurt daar spontaan, en er is meer sociale controle en verbondenheid.” Een mooi voorbeeld zijn de Abbeyfield-woningen: kleinschalige cohousingprojecten voor ouderen, waar zelfstandigheid hand in hand gaat met een warme, gedeelde leefomgeving.

Ook zorgunits in de tuin winnen aan populariteit, met steun van lokale overheden. “Je woont letterlijk vlakbij, maar met behoud van privacy en comfort”, zegt Annelies. “En het is vaak praktischer dan elke dag heen en weer rijden naar iemand die elders woont.” Want zorgen op afstand is niet altijd makkelijker. “Integendeel. Je moet je verplaatsen, organiseren en je weet niet altijd hoe het echt gaat. Wonen dichtbij maakt toezicht en hulp veel natuurlijker, en ook draaglijker.” Ten slotte blijven assistentiewoningen een waardevol alternatief. Ze zijn bedoeld voor wie ondersteuning nodig heeft, maar zijn zelfstandigheid niet wil opgeven. “Het vraagt wat voorbereiding, maar kan veel rust brengen.”

Kleine gebaren betekenen veel

Veel mensen beseffen niet dat ze mantelzorger zijn. “Zolang je het zelf niet benoemt, ga je ook geen hulp zoeken”, verduidelijkt Annelies. Maar niemand hoeft dit alleen te doen. Er bestaan praatgroepen, infosessies en mantelzorgcafés waar je je verhaal kwijt kan en (h)erkenning vindt. “Het doet deugd om te horen dat je niet alleen bent.” Durven praten is ontzettend belangrijk: met je partner, kinderen, familie of vrienden. “Wie vandaag al nadenkt over later, houdt zelf de regie. Begin het gesprek, ook als het nog niet dringend is. En betrek je omgeving: veel mensen willen helpen,
maar weten niet hoe.”

Ook kleine gebaren kunnen veel betekenen. “Stel dat vrienden van jou voor hun moeder zorgen die in een zorgunit in de tuin woont, en op vakantie willen. Door gewoon af en toe eens langs te gaan en te checken of alles oké is met hun moeder, kan jij al een groot verschil maken. Attent zijn is goud waard”, merkt Annelies op, die ook het belang van waardering benadrukt. “Mantelzorgpremies zijn welkom, maar het gevoel erkend te worden is nog belangrijker. Een parkeerplek, een tas koffie, een vriendelijk woord: zulke kleine gebaren doen wonderen.”

Dag van de Mantelzorg: tijd voor dankbaarheid

Op 23 juni vieren we de Dag van de Mantelzorg – hét moment om zorgzame mensen in de bloemetjes te zetten. “Mantelzorgers zijn de stille motor van onze samenleving”, besluit Annelies. “Ze verdienen meer dan alleen dankbaarheid. Ze verdienen rust, steun, verbondenheid en échte waardering.”

Zorg dus voor elkaar, maar vergeet zeker ook jezelf niet. ☉