Toegankelijkheid is meer dan een stoep of een lift

Gelijke kansen voor iedereen. Het zou een vanzelfsprekendheid moeten zijn. En toch lijken we er als maatschappij maar niet in te slagen om iedereen te laten participeren en bepaalde drempels weg te werken. Meer aandacht voor representatieve dialoog en universal design lijken een goed startpunt, maar is dat haalbaar in de praktijk?  

De definitie van toegankelijkheid zegt dat iedereen, met of zonder beperking, de kans moet krijgen om gebruik te maken van alle vormen van voorzieningen, informatie en dienstverlening. Maar wat op papier staat, vormt niet altijd onderdeel van de werkelijkheid. Zo weet ook Sophie Willekens, Algemeen Secretaris bij Kannet vzw: “Wat mensen vaak vergeten is dat toegankelijkheid een containerbegrip is dat verder gaat dan enkel rolstoelgebruik. We kijken ook naar mentale beperkingen, neurodiversiteit en zelfs tijdelijke of situationele handicaps.” 

Onwetendheid versus bereidheid         

Vandaag zijn er slechts een handvol organisaties die zich inzetten voor de belangen van mensen met een handicap. Kannet vzw is er één van. Meer dan 75 jaar geleden opgericht, groeiden ze uit tot een vereniging met diverse lokale afdelingen waar mensen samenkomen om reguliere activiteiten toegankelijk en inclusief te maken, mensen met een handicap te begeleiden met vragen rond bijvoorbeeld tegemoetkomingen en beleidswerk uit te voeren. “Wij willen de stem van mensen met een handicap hoorbaar maken, want dat is een stem die vaak vergeten wordt”, aldus Sophie Willekens. “Het is daarom dat we ook letterlijk met onze vrijwilligers en hun eigen stadsbestuur de straat opgaan, om te wijzen op zaken die niet aangepast of ongemakkelijk zijn. We merken dan vaak een grote bereidheid om er iets aan te doen, maar er heerst nog steeds een vorm van onwetendheid.” 

Dat er een wetgevend kader moet komen, staat vast volgens Sophie Willekens. “Ik denk dat veel besturen wel moeite doen om hun stad toegankelijker te maken, maar dat toegankelijkheid nog te weinig opgenomen wordt bij de start of ontwerpfase van stedenbouwkundige plannen. Nu bestaat er geen regelgeving die dit wettelijk verplicht maakt, er is enkel een vademecum waarin een aantal richtlijnen staan en waaruit men inspiratie kan halen over bijvoorbeeld de breedte van toegankelijke voetpaden. We moeten dus nog grote stappen zetten. We doen dat wel al voor alles wat te maken heeft met vergroening en energie, wat goed is, maar over mensen met een handicap wordt nog te weinig nagedacht.
Dat is jammer.”  

Inspraak van de burger 

Een belangrijk startpunt om beter te begrijpen wat de grootste drempels zijn voor mensen met een handicap, is door te luisteren naar de ervaringsdeskundigen zelf. Samen eropuit trekken en zien waar deze personen dagelijks tegenaan botsen. Of in een rolstoel met een VR-bril op je letterlijk in hun leefwereld onderdompelen. Dat is wat Rina Rabau Nkandu, Schepen van Ontmoeting in de stad Mechelen, gedaan heeft. De Maneblusser met Grieks-Congolese roots werd 3 jaar geleden in deze functie gezet, en gelooft dat toegankelijkheid één van de grootste uitdagingen van deze eeuw is. “Als je zelf geen beperkingen hebt, heb je bijgevolg ook veel blinde vlekken. Daarom is representatie enorm belangrijk. Het is met die gedachte in het achterhoofd dat we de adviesraad Buitengewoon Meedoen opgericht hebben. Want Sabrina met MS, Debby die slechthorend is en G-sporter Daan kunnen mij veel meer bijbrengen dan dat ik van achter mijn bureau zou kunnen doen.” 

Binnen de stad werkt Rina Rabau Nkandu zo transversaal mogelijk. Dat wil zeggen dat ze nauw samenwerkt met andere diensten als jeugd, toerisme, openbare werken, evenementen… “Het is belangrijk dat iedere dienst binnen de stad beseft dat ze mits kleine aanpassingen, een hele grote groep mensen kan helpen. Ik dring er dan ook op aan dat als er plannen uitgewerkt worden of als er werken te gebeuren staan in de stad, mijn collega’s eerst bij de adviesraad passeren. Zo zijn we bijvoorbeeld hard gelauwerd om ons toegankelijk toerismebeleid. Dat is omdat de dienst toerisme met onze adviesraad aan tafel gezeten heeft en geluisterd heeft naar hun noden. We hebben nu dan ook een rolstoeltoegankelijk toeristisch aanbod, er is aandacht voor slechtzienden met uitleg in braille, in het Hof van Busleyden werden filmpjes met een gebarentoken opgenomen… Dat is het resultaat van dialoog. Ook de komende jaren wil ik hierop verder inzetten, samen met alles rond neurodiversiteit en de obstakels die zij ervaren.” 

Universal design 

Het toegankelijk beleven van de stad was de afgelopen jaren een belangrijk aandachtspunt voor de stad Mechelen. Verschillende projecten werden op poten gezet zoals het bouwen van een inclusieve speeltuin in de Kruidtuin, het in kaart brengen van toegankelijk sanitair, het opstellen van een verbeterplan voor Maanrock festival en het plaatsen van hellende en bellende vlakken bij lokale handelaars en horeca. “In oktober werd zo het 50e hellende vlak geplaatst, iets waar we enorm trots op zijn”, verklaart Rina Rabau Nkandu. “Mijn ambitie is dat er met dezelfde aandacht met toegankelijkheid omgegaan wordt, zoals we dat doen bij bijvoorbeeld veiligheid. Dit moet een vanzelfsprekendheid worden.”  

Het idee hierachter is dat van universal design: producten en omgevingen zouden zo ontworpen moeten zijn dat ze door iedereen gebruikt kunnen worden, zonder dat er aanpassingen of een gespecialiseerd ontwerp nodig is. Het is een idee waar ook Sophie Willekens volledig achter staat: “Onze maatschappij zou aanpassingen moeten doen en mag niet verwachten dat mensen die het al moeilijker hebben, zich nog meer aanpassen. Een app of smartphone kan een hulpmiddel zijn, maar je mag niet verwachten dat iedereen hiermee kan omgaan.” Gelukkig is het ook niet altijd kommer en kwel, want Kannet vzw mag binnenkort bij De Lijn nieuwe bussen gaan testen voor mensen met een handicap.