De innerlijke criticus: je bondgenoot of vijand?

We hebben allemaal wel een afkeurend stemmetje binnenin, dat de hele dag met ons meeloopt en soms torenhoge eisen stelt. Op momenten van onzekerheid of wanneer problemen opduiken, wil je niet dat de stem van deze criticus de bovenhand neemt. Mindfulness kan helpen detecteren wanneer deze criticus het speelveld betreedt en je perspectief bijstellen.  

Vraag je aan het gros van de mensen wat mindfulness is, dan krijg je ongetwijfeld de woorden yoga, meditatie en zen meermaals te horen. Maar wat is het nu echt, vragen we ons af? Voor Filip Raes, klinisch psycholoog, gedragstherapeut, auteur en hoogleraar psychologie aan de KU Leuven, is de beste definitie nog steeds die van de Antwerpse psychiater Edel Maex: “Mindfulness wil eigenlijk zeggen op een open, milde manier omgaan met dingen die zich aandienen, met wat mensen zeggen, met wat je hoort of ziet, denkt of voelt. Het wil zeggen dat je laat zijn wat er is, zonder er onmiddellijk tegen in strijde te trekken. Die houding of die manier van je opstellen tegenover dingen, andere mensen en je eigen gedachten, kan je heel goed trainen. Onder andere via mindfulness meditatie, maar zeker ook op andere manieren.”   

Piekeren doen we allemaal 

Voor Filip Raes is op een mindful manier omgaan met vervelende of onprettige situaties in je leven, zonder er continu tegen in strijde te trekken, de kern om iets van je leven te maken. “Kommer en kwel zal er altijd zijn, maar hoe ga je ermee om? Dat is veel belangrijker. Ik richt mij vooral op het piekeren, iets wat we allemaal doen maar wat kan leiden tot depressie, angst, stress, burn-out en ga zo maar door. Je moet leren opmerken wanneer je aan het piekeren bent, om vervolgens een zekere mildheid te kunnen bejegenen en dan weer verder te gaan met wat echt belangrijk is.”  

Dat lijkt natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan, want vaak piekeren mensen over zaken die ze belangrijk vinden zoals de kinderen, het huis, de financiën, vrienden en familie. Maar dat is net het mooie volgens Filip Raes: “Ik heb bijvoorbeeld nog nooit gepiekerd over de Japanse volleybalcompetitie, want dat interesseert mij niet. Maar de dag dat één van mijn kinderen in de Japanse volleybalcompetitie speelt, ga ik er misschien wel eens van wakker liggen. Wij mensen piekeren nu eenmaal over wat we belangrijk vinden. Waar het probleem echt ligt is dat mensen piekeren over het piekeren. En zich inprenten dat ze pas zullen kunnen genieten van het leven als ze alles kunnen loslaten. Als we dus wat milder voor onszelf zouden zijn en piekeren over wat belangrijk is toelaten, maar al die extra lagen verwijderen, zou de lijdensdruk voor een deel al minder zijn.”

In het moment zijn

Mindfulness helpt je eigenlijk om aandacht te geven aan het enige moment dat je werkelijk hebt: het huidige. Vandaag verliezen we onszelf vaak in de drukte, de ratrace die ons leven is. Dat maakt dat we heel vaak het huidige moment missen of vergeten. Mindfulness kan helpen inzien dat je best wat gelukkiger kan zijn met wat je al hebt, in plaats van ongelukkig te zijn om wat je nog niet hebt.  

In die gedachtegang kan David Dewulf, dokter en oprichter van het Instituut voor Aandacht & Mindfulness, zich volledig vinden. Als arts van opleiding, besloot hij zich rond de millenniumwisseling meer te richten op stress en de gevolgen ervan. Het is zo dat hij het begrip ‘mindfulness’ in Vlaanderen introduceerde. “Ik ben nooit zeer gestresst geweest, maar ik ontdekte al snel dat mindfulness mij zo veel rustiger maakte en me beter deed voelen. Daar kwam ook zelfcompassie bij, dat me hielp om beter om te gaan met de innerlijke criticus en soms heftige emoties.”, vertelt hij. “Zelfcompassie heeft trouwens niets met zelfmedelijden te maken. Een simpele oefening hiervoor is bijvoorbeeld met de handen op je hart de woorden ‘moge ik liefdevol voor mezelf zijn’ zeggen tegen jezelf, terwijl je je ademhaling voelt. Dit een aantal keer per dag doen, activeert de nervus vagus, de rustzenuw.” 

Iedereen aan de mindfulness?  

Moeten we dan allemaal meteen aan de slag met mindfulness en ons verdiepen in verschillende technieken, vragen we ons af. “Ik denk dat heel veel mensen er baat bij kunnen hebben”, verklaart David Dewulf. “Maar niet iedereen is ertoe bereid. Ik ben er dus van overtuigd dat mindfulness niet voor softies is. Vaak zoeken we bij gevoelens van onrust of stress manieren om ons af te leiden. Maar het vraagt net heel veel moed om je niet af te laten leiden van jezelf, en eerlijk te zijn met jezelf en je relatie met de wereld.”  

Ook Filip Raes volgt die piste. “Je moet ervoor openstaan. En wat voor de ene werkt, hoeft niet altijd voor de andere te werken. Zo zal meditatie bijvoorbeeld niet voor iedereen werken, maar wil je een verandering teweegbrengen, zoek dan naar wat voor jou werkt.” Maar dat moet wel altijd onder de juiste begeleiding gebeuren, volgens die laatste: “Sommige mensen verklaarden zeer verontrustende gevoelens van onwerkelijkheid, depersonalisatie of paniekaanvallen te ervaren bij meditatie. Net daarom is het belangrijk dat er een goede begeleiding is bij mindfulness meditatie, want er kan best veel opborrelen als iemand alles loslaat.” 

Mindfulness is geen doel op zich. Het is een middel om uiteindelijk wat meer van je leven te maken en niet continu een interne strijd te moeten voeren. Alvorens allemaal massaal aan de mindfulness te gaan, moet je misschien starten met eens wat meer tot rust te komen en liever te zijn voor jezelf. Trek deze dagen een warme jas aan en maak een lange wandeling, veranker je aandacht op een punt en kom zo even tot rust, kom op adem als je voor een rood licht staat in plaats van je op te jagen of maak ruimte voor wat mooi is in je leven via een dankbaarheidsoefening. Loop niet weg van je zorgen, maar ga er op een andere, mindful manier mee om.